Romantyzm i kontynuacje WOT/M/GTK/Romant-Z
Zajęcia poświęcone są współczesnemu teatrowi polskiemu jako społeczno-kulturowej instytucji silnie zaangażowanej w mechanizmy konsolidacji wspólnoty narodowej poprzez szereg operacji o charakterze cenzuralnym, mających na celu performatywne wytworzenie widowni jako wyróżnionej reprezentacji narodowej wspólnoty. Chodzi o różne poziomy kontroli dopuszczalnych na publicznej scenie treści i trybów komunikacji: od afektywnego naporu norm stanowiących ogólne ramy wypowiedzi, poprzez mechanizmy wyparcia, wykluczenia, przeoczenia, „złego widzenia”, neutralizacji aż po akty bezpośredniej cezury instytucjonalnej, ekonomicznej i ideologicznej.
Istotne są tu zarówno ideologiczne, jak i instytucjonalne ramy polskiego teatru w jego dominującym modelu – dramatycznego, repertuarowego, profesjonalnego „teatru reżysera” pozostającego w idiomie modernistyczno-romantycznym. Mechanizmy cenzuralne stosowane są w celu ochrony narcystycznych potrzeb wspólnoty, zabezpieczenia jej wyobrażeniowej jedności w kontekście klasowych, etnicznych, genderowych czy tożsamościowych zróżnicowań, ale także by ochronić hegemoniczny model teatru i kultury oraz – zwrotnie – model wytwarzanej przez nie wspólnoty.
Materiałem analitycznym, który pozwala na identyfikację opisanych mechanizmów oraz aplikację proponowanych narzędzi teoretycznych, są przedstawienia Konrada Swinarskiego oraz Olivera Frljicia, powstałe jako inscenizacje polskich kanonicznych tekstów dramatycznych lub nimi inspirowane: Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego oraz Klątwy Stanisława Wyspiańskiego. Swoista kanonizacja Swinarskiego (czy też muzealizacja w rozumieniu Giorgio Agambena), jaka dokonała się w procesie recepcji jego twórczości, a także neutralizacja krytycznego potencjału jego spektakli pozwalają śledzić mechanizmy cenzury strukturalnej. Bezpośrednie ataki na narodowe mity, które służą wzmacnianiu wspólnoty i uruchomieniu mechanizmów wykluczenia, jakich dopuszcza się Frljić, nie wyłączając postaci Swinarskiego oraz utożsamianego z nim idealnego modelu polskiego teatru, ujawniają repertuar cenzuralnych zabezpieczeń, jakie stosuje polski teatr w celu zarówno ochrony dominującego modelu teatru, jak i konsolidacji wspólnoty narodowej.
Spektakle:
Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia, reż. Konrad Swinarski, Stary Teatr, Kraków 1965; zapis audio, dokumentacja spektaklu
Stanisław Wyspiański, Klątwa, Sędziowie, reż. Konrad Swinarski, Stary Teatr, Kraków 1968; przeniesienie do Teatru TV, dokumentacja spektaklu
Nie-Boska komedia. Szczątki na motywach tekstu Zygmunta Krasińskiego i spektakl w reż. Konrada Swinarskiego, reż. Oliver Frljić – dokumentacja procesu prób, studium przypadku niepowstałego spektaklu i jego społecznej recepcji.
Nie-Boska komedia. Wyznanie, reż. Oliver Frljić, Festiwal Pop-up, Kraków 2015, zapis wideo, dokumentacja spektaklu
Paweł Demirski, nie-boska komedia. WSZYSTKO POWIEM BOGU, reż. Monika Strzępka, Narodowy Stary Teatr, Kraków 2014; zapis wideo, dokumentacja spektaklu
Klątwa na motywach Wyspiańskiego, reż. Oliver Frljić, Teatr Powszechny w Warszawie, 2017, spektakl oglądany w teatrze, dokumentacja
Koordynatorzy przedmiotu
W cyklu 2017/18-Z: | W cyklu 2018/19-L: | W cyklu 2017/18-L: | W cyklu 2020/21-Z: | W cyklu 2019/20-Z: | W cyklu 2018/19-Z: |
Efekty kształcenia
Wiedza –
student po zakończeniu kursu powinien:
- nazwać i scharakteryzować podstawowe terminy z zakresu analizy polityczności teatru, mechanizmów cenzury, mechanizmów wyłaniania i wzmacniania konstruktów tożsamości narodowej
- nazwać i scharakteryzować cechy dominującego modelu teatru repertuarowego i jego związków z romantyczno-modernistycznym idiomem polskiej kultury
Umiejętności –
student po zakończeniu kursu powinien:
- wykorzystywać do analizy dzieła teatralnego poznane w toku zajęć narzędzia analityczne z zakresu teorii krytycznej, teoretycznych polityczności teatru oraz mechanizmów cenzury
- rozpoznać i scharakteryzować w wybranych procesach kulturowych na przykładzie teatru mechanizmy cenzury strukturalnej, instytucjonalnej i afektywnej
Kompetencje personalne i społeczne – student po zakończeniu kursu powinien:
- uczestniczyć w prowadzonej w grupie w formie dyskusji analizie wybranych aspektów dzieła teatralnego ze wskazanej perspektywy
- bronić swojego stanowiska, argumentować, powołując się na określone założenia teoretyczne i ustalenia współczesnej humanistyki
- krytycznie analizować propozycje interpretacyjne
Wiedza
- K_W03 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę na temat różnorodnych metodologii nauk humanistycznych oraz ich zastosowania w dziedzinie wiedzy o teatrze
- K_W04 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę o historii teatru i dramatu, integrującą jej różne zakresy i aspekty
- K_W11 ma rozszerzoną i pogłębioną wiedzę na temat metod pracy historyka teatru, umożliwiającą samodzielną działalność naukową
Umiejętności –
- K_U02 - umie wyszukiwać, gromadzić, krytycznie oceniać i weryfikować informacje i materiały źródłowe (w języku polskim i obcym), przydatne dla określonych celów
- K_U04 - posiada umiejętność syntetycznego i interdyscyplinarnego łączenia i wykorzystania wiedzy z innych nauk humanistycznych i społecznych
- K_U05 - potrafi przeprowadzić pogłębioną analizę formalną, artystyczną i społeczno-kulturową oraz krytyczną interpretację dzieła teatralnego
Kompetencje społeczne
K_K01 - ma pogłębioną świadomość poziomu własnej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę dalszego kształcenia i rozwoju, inspiruje i uczestniczy w działaniach edukacyjnych
- K_K03 - ma pogłębioną świadomość społecznego znaczenia teatru i szeroko pojmowanej kultury, inspiruje i uczestniczy w działaniach animatorskich
- K_K07 - aktywnie i systematycznie uczestniczy w bieżącym życiu teatralnym i kulturalnym
Kryteria oceniania
Dopuszczalne są 3 nieusprawiedliwione nieobecności na zajęciach.
Konieczny jest aktywny udział w zajęciach; zapoznanie się z tekstami teoretycznymi, dramatycznymi, dokumentacją spektakli teatralnych.
Warunkiem zaliczenia będzie także przygotowanie samodzielnej analizy aspektów wybranego dzieła teatralnego z analizowanych na zajęciach ujęć teoretycznych w formie pisemnej pracy rocznej.
Literatura
• Podstawowa:
Agata Adamiecka-Sitek, Dzieje grzechy. Nie-Boska komedia, Żydzi i doświadczenie estetyczne, „Didaskalia” 2015 nr 126.
Tejże, Jak zdjąć klątwę. Oliver Frljic i Polacy, „Didaskalia” 2017 nr 139–140.
Giorgio Agamben, Profanacje, przeł. i wstępem opatrzył Mateusz Kwaterko, PIW, Warszawa 2005; fragmenty.
Sara Ahmed, Performatywność obrzydzenia, przeł. Anna Barcz, „Teksty Drugie” 2014 nr 1.
Judith Butler, Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu, przeł. A. Ostolski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.
Katarzyna Czeczot, Nie-boska rodzina. Komedia małżeńska, w: Inne scena. Konstelacje rodzinne, red. Agata Adamiecka-Sitek, Dorota Buchwald, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2009.
Jakub Dąbrowski, Cenzura w sztuce polskiej po 1989 roku. Artyści, sztuka i polityka, t. 2., Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2014; fragmenty.
Maria Janion, Spisek, bohater, śmierć. Wykłady żydowskie, W.A.B, Warszawa 2009, fragmenty.
Andrzej Leder, Prześniona rewolucja, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014; fragmenty.
Ewa Majewska, Sztuka jako pozór? Cenzura i inne paradoksy upolitycznienia kultury, Korporacja Ha-!art, Kraków 2013; fragmenty
Paweł Mościcki, Sprawdzanie tradycji. Konrad Swinarski i teatralny anachronizm, „Didaskalia” 2014 nr 121–122.
W.J.T. Mitchell, Czego chcą obrazy, przeł. Łukasz Zaremba, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2013; fragmenty.
Chantal Mouffe, Agonistyka. Polityczne myślenie o świecie, przeł. B. Szeliwa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2015; fragmenty
Grzegorz Niziołek, Polski teatr Zagłady, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2013; fragmenty.
Tegoż, Lęk przed afektem, „Didaskalia” 2016 nr 131.
Tegoż, Cenzura w afekcie, „Teksty Drugie” 2029 nr 4.
Tomasz Plata, Pośmiertne życie romantyzmu, Akademia Teatralne im. Aleksandra Zelwerowicza, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2017; fragmenty
Anton Segal, Mąż. Koncepcja płci w Nie-Boskie komedii Zygmunta Krasińskiego, w: Ciało , płeć, literatura. Prace ofiarowane Germanowi Ritzowi w pięćdziesiątą rocznicę urodzin, Wiedza Powszechna, Warszawa 2001.
• Uzupełniająca:
Pierre Bourdieu, Przemoc symboliczna, w: Socjologia. Lektury, red. Piotr Sztompke i Marek Kucia, wydawnictwo Znak, Kraków 2006.
Sara Ahmed The Cultural Politics of Emoton, Edinburgh University Press, Edinburgh 2004.